ارکان مسئولیت مدنی

مسئولیت مدنی موضوع بسیار مهمی در حوزه حقوق خصوصی محسوب می شود. در حقوق انواع مسئولیت‌ها تعریف می شود که شامل مسئولیت مدنی و کیفری است و برای وقوع هر کدام از آنها شرایط یا ارکانی نیاز است.

مسئولیت مدنی به بررسی وقوع ضرر و زیان به افراد در جامعه و نحوه جبران آن می پردازد. قانون مسئولیت مدنی در سال 1339 تصویب شده و انواع آسیب به افراد از جمله آسیب مالی، مادی و حتی شهرت و آزادی را شامل می شود. در ادامه این مقاله به بررسی جزئیات و ارکان مسئولیت مدنی و تفاوت های آن با مسئولیت کیفری می‌پردازیم.

ارکان مسئولیت (حقوق خصوصی)     

پیش از پرداختن به ارکان مسئولیت، باید معنا و مفهوم آن را بررسی کرد. در واقع مسئولیت به طور کل به معنی وظیفه ای است که هر فرد عهده دار آن است. یکی از مهم ترین مسائل در حقوق خصوصی، مسئله مسئولیت مدنی است که به شرایطی اطلاق می شود که فرد می بایست در مقابل اعمالی که انجام داده پاسخگو باشد.

مسئولیت مدنی در صورت وقوع سه شرط اصلی و اساسی شکل می‌گیرد. به این سه شرط ارکان مسئولیت مدنی گفته می شود. در مقابل مسئولیت مدنی، نوع دیگری از مسئولیت وجود دارد که به آن مسئولیت کیفری گفته می‌شود.

در شرایطی که شخصی به لحاظ مادی خسارتی را به شخص دیگر وارد کرده باشد، در اصطلاح حقوقی، اینگونه گفته می شود که او مسئولیت مدنی دارد. ولی اگر شخصی رفتار مجرمانه ای از خود بروز دهد، می‌بایست در برابر قانون نیز پاسخگو بوده و به همین سبب مسئولیت کیفری دارد.

لذا همانطور که گفته شد، مسئولیت مدنی و کیفری تفاوت هایی دارند. یکی از مهم ترین تفاوت های آنها، هدف ضرر و خسارت است. اگر این ضرر و خسارت متوجه شخص خاصی بوده و شامل آسیب مادی باشد، متخلف مشمول مسئولیت مدنی می شود. اما اگر این خسارت یا تبعات آن به جامعه وارد شود، مجرم مشمول مسئولیت کیفری است و باید بابت حادثه مربوطه مجازات شود.

شرایط تحقق مسئولیت مدنی چیست؟

چنانکه گفته شد، برای تحقق مسئولیت مدنی، شروط یا به اصطلاح ارکانی در نظر گرفته شده است که در صورت وقوع آن، مسئولیت مدنی تحقق می یابد. این ارکان مسئولیت مدنی عبارت اند از:

ایجاد ضرر:
تعریف ضرر بسیار گسترده است و نمی توان آن را محدود به ضررهای مادی دانست. در ماده اول قانون مسئولیت مدنی، ضرر بر این مبنا تعریف شده است: ضرر عبارت است از هرگونه کاستی که بر مال و حقوق، جسم یا حیثیت و شهرت و یا عواطف شخص به صورت ناروا و ناخواسته از طرف شخص دیگر وارد شود.
بر اساس تعریف فوق درباره بازه ضرر و آسیب، ضرر می تواند به موارد مختلفی از جمله سلامتی، آزادی، آبرو و حیثیت، شهرت و ... وارد شود، همچنین برای اینکه این ضرر در حوزه مسئولیت مدنی بگنجد، باید سه شرط داشته باشد: ضرر می بایست مسلم، مستقیم و جبران نشده باشد.

انجام فعل زیانبار:
همانطور که گفته شد، رکن دیگر وقوع فعل زیانبار است. شرط آن این است که فعل زیانبار نامشروع باشد. همانطور که در ماده یک قانون مسئولیت مدنی اشاره شده، هرکسی بدون مجوز قانونی، به صورت عمدی یا به سبب بی احتیاطی باعث ایجاد ضرر مادی یا معنوی به دیگران شود، مسئول جبران خسارت است. در مواردی، این فعل زیانبار ممکن است ایجاد مسئولیت مدنی نکند که بعضی از این موارد عبارت اند از: دفاع مشروع، حکم قانون، اجبار یا اکراه

رابطه سببیت بین فعل شخص و آسیبی که وارد می شود:
رکن آخر مسئولیت مدنی، رابطه سببیت میان فعل شخص و ضرری است که ایجاد شده است. اثبات وقوع ضرر و زیان به شخص زیان دیده، نمی تواند به تنهایی موجب تحقق مسئولیت مدنی گردد. بلکه باید ثابت شود که بین ضرر و فعل زیانبار یک رابطه سببیت وجود دارد. به عبارت دیگر باید محرز شود که این ضرر به سبب آن فعل مشخص ایجاد شده یا از آن ناشی می شود.
وظیفه اثبات رابطه سببیت میان زیان وارد شده و فعل زیانبار، بر عهده فرد زیان دیده است. در واقع در مسئولیت مدنی، اتفاقاتی را در نظر می گیرند که به سبب بی احتیاطی و غفلت رخ می دهد و باعث به وجود آمدن ضرر و زیان می گردد. در بررسی مسئولیت مدنی، می بایست علت اصلی که باعث ایجاد ضرر شده را پیدا کرد.